ΝΗΠΙΑΓΩΓΟΙ ΠΕΛΛΑΣ

Πριν λίγες εβδομάδες, ήμουν καλεσμένος σε ένα Γυμνάσιο στη Νέα Σμύρνη, να συζητήσω με γονείς τις προσδοκίες τους για τα παιδιά τους. Ο τίτλος της ομιλίας μου ήταν «Προσδοκίες γονέων» και όταν το ανέφερα στην αίθουσα πετάχτηκε ένας γονέας και αυτόματα απάντησε, «παιδεύουσι τέκνα;». Το κοινό γέλασε και εγώ άρπαξα την ευκαιρία για να ξεκινήσω την ομιλία! «Είναι οι γονείς που παιδεύουν τα παιδιά τελικά;».

Τι σημαίνει άραγε...
να έχω ως γονέας προσδοκίες από το παιδί μου; Είναι καλές ή κακές; Πρέπει να έχω προσδοκίες; Μεγάλα τα διλήμματα για τους γονείς. Ως γονέας, μόνο εγώ ξέρω τι είναι καλό για το παιδί μου και θα ακολουθήσει αυτό που θέλω εγώ ή πρέπει να λάβει μόνο του τις αποφάσεις για τη ζωή του και εγώ να είμαι απλά δίπλα του; Είναι τίμιοι όσοι γονείς ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα πράγματα για την ανατροφή των παιδιών τους. Αυτοί οι γονείς είναι μόνο για εκτίμηση και πραγματικά χαίρομαι όταν βλέπω τέτοια διάθεση από εκείνους.

Ως γονείς έχουμε την αποκλειστική ευθύνη για τα παιδιά μας και θέλουμε το ιδανικότερο. Μπαίνουμε με τις καλύτερες των προθέσεων στην οικογένεια. Αγαπάμε τα παιδιά μας και δεν υπάρχει αμφιβολία για αυτό. Αρκετές φορές όμως δεν ξέρουμε τι θέλουμε από αυτά και τα μπερδεύουμε. Θέλουμε να γίνουν ολοκληρωμένοι άνθρωποι με τη δική τους ταυτότητα ή τα φανταζόμαστε σαν μία συνέχεια της δικής μας ζωής; Πολλές φορές δεν κατανοούμε τι ακριβώς κάνουμε γιατί ερχόμαστε με μία δική μας οικογενειακή φόρα από το παρελθόν, όπου αυτό που έχουμε μάθει, προστάζει ότι είναι το καλύτερο. Δεν ξέρουμε κάτι άλλο, άρα το επιλέγουμε.  

Αν θα θέλαμε να δώσουμε μία συνοπτική περιγραφή των προσδοκιών, θα λέγαμε ότι οι προσδοκίες δείχνουν στο παιδί τις αξίες που είναι σημαντικές για τους γονείς και ταυτόχρονα εγκαθιδρύουν μέσα του σταθερά κριτήρια που μπορεί ανα πάσα στιγμή να καταφύγει. Την μία στιγμή ενδέχεται να ωφελούν την ανάπτυξη του παιδιού, την επόμενη όμως μπορούν να αποτελέσουν εμπόδια που εμποδίζουν την ανάπτυξή του. Το είδος των προσδοκιών που θέτουμε στους εφήβους και η κοινωνική κουλτούρα μας, όπου το λάθος στιγματίζεται και όλοι αναγνωρίζουν μόνο την επιτυχία, είναι ορισμένα αίτια ώστε πολλοί γονείς να μπαίνουν εύκολα στην παγίδα να θέτουν λανθασμένες προσδοκίες στα παιδιά τους.

Που γίνονται τα συνήθη λάθη των γονέων αναφορικά με τις προσδοκίες; Εντοπίζονται κυρίως στις προσδοκίες ικανοτήτων και αποτελεσμάτων. Όταν λέμε προσδοκίες ικανοτήτων αναφερόμαστε στην αναγκαστική επίτευξη αποτελέσματος λόγω της φυσικής ικανότητας του παιδιού, δηλαδή περιμένουμε το κατάλληλο αποτέλεσμα από το παιδί μας γιατί έχουμε ήδη κρίνει ότι έχει την ικανότητα να το πετύχει. Το δύσκολο σε αυτό το τύπο προσδοκιών, είναι ότι το παιδί δεν έχει τον έλεγχο των ικανοτήτων του και είναι δύσκολο να τις διακρίνει. Μπορεί μόνο να τις βελτιώσει. Έτσι, το παιδί μαθαίνει να συνδέει την επιτυχία ή την αποτυχία με την ικανότητά του, «νίκησα γιατί είμαι ταλαντούχος» ή «έχασα γιατί είμαι χαζός».

Ένας άλλος τύπος λανθασμένων προσδοκιών είναι το αποτέλεσμα που περιμένουν οι γονείς από τα παιδιά. Για παράδειγμα: «περιμένουμε να νικήσεις σε αυτόν τον αγώνα!», όπου εδώ παρατηρείται η προσδοκία των γονιών για ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Σε ένα αποτέλεσμα όμως όπου τα παιδιά "επιβάλλεται" να ανταποκριθούν χωρίς να έχουν τον έλεγχο. Μέσα από αυτό τον τρόπο προσδοκιών καλούνται να μάθουν ότι το αποτέλεσμα είναι που μετράει πάνω από όλα και πρέπει να κάνουν τα πάντα για να πετύχουν αυτό που θέλουν οι γονείς τους. Η αυτοπεποίθησή τους χτίζεται γύρω από την τελική έκβαση, αφήνοντας στην άκρη την προσπάθεια που έχουν καταβάλει ενδεχομένως με μία ανάλογη ανταμοιβή, όπως και την διαφορετικότητά τους. Με αυτόν τον τρόπο τα αποτελέσματα είναι μαύρο ή άσπρο. Δηλαδή ή τα παιδιά ανταποκρίνονται στις προσδοκίες αποτελεσμάτων και είναι καλά και επιτυχημένα ή δεν πετυχαίνουν και είναι αποτυχημένα. Φανταστείτε πόσο εγκλωβισμένα νιώθουν με αυτό το τρόπο τα παιδιά.

Υπάρχουν πολλές επεξηγήσεις γιατί οι γονείς να θέτουν αντίστοιχες προσδοκίες στα παιδιά. Άλλες φορές γιατί βιώνουν τη θέση του γονέα ως ρόλο και όχι ως δική τους ωριμότητα, γιατί διακατέχονται από το σύνδρομο "η ζωή που δεν έζησα", γιατί μπαίνουν σε ανόμοιες συγκρίσεις, γιατί δεν έχουν λειτουργική σχέση με τον/την σύζυγό τους, γιατί υπερεκτιμούν τις δυνατότητες των παιδιών τους, γιατί εγκλωβίζονται με οικογενειακά και κοινωνικά στερεότυπα και άλλα. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική αλλά η δυσκολία και τα αρνητικά συναισθήματα που αντανακλώνται στο παιδί είναι περίπου τα ίδια. Το παιδί ενδέχεται να βιώσει ενοχοποίηση και βάρος υπό τις προσδοκίες των γονέων του, θυμό και απογοήτευση. Δεν καταφέρνει να ικανοποιήσει τους γονείς του, όταν "δείχνουν ότι κάνουν τα πάντα για εκείνο". Οι προσδοκίες των γονέων όταν είναι απαιτητικές, ενισχύουν την απομόνωση του παιδιού, το καθιστούν αδύναμο να σχετισθεί με ασφάλεια, του προκαλούν χαμηλή αυτοεκτίμηση, μπαίνοντας να ορίζεται από τους άλλους ανθρώπους γύρω του, καθώς καλλιεργείται ένα συναίσθημα ανικανοποίητου κενού που πρέπει να καλυφθεί πάντα με έναν καλύτερο τρόπο.

Οι προσδοκίες δεν είναι ένας αγώνας όπου κάποιος πρέπει να νικήσει. Συντελούν στη σωστή και καλή καθοδήγηση του παιδιού από τους γονείς, με στόχο την ενδυνάμωση του χαρακτήρα του παιδιού, το χτίσιμο της αυτοπεποίθησής του και τη διαμόρφωση της ταυτότητάς του. Η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ παιδιού και γονέα, στηρίζεται στην ασφάλεια, στην αντανακλαστική ακοή και χρειάζεται να ξεκινήσει από μικρή ηλικία.

Χαράλαμπος Πίσχος, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής